Các sự kiện khoa học đáng mong đợi vào năm 2021 31/12/2020

(KDTT) – Bên cạnh các vấn đề chính như biến đổi khí hậu hay các nghiên cứu vắc-xin Covid-19, thì truy cập mở hay cải tiến tế bào gốc cũng là một trong những vấn đề nổi cộm của nền khoa học thế giới trong năm 2021, theo trang Nature.

Khí hậu là trọng điểm

Năm 2021 được coi là năm bản lề của chống biến đổi khí hậu. Tổng thống đắc cử của Hoa Kỳ, Joe Biden đã nói rõ rằng ông sẽ khôi phục vai trò lãnh đạo của đất nước về vấn đề đó, bao gồm cả việc tái gia nhập hiệp định khí hậu Paris nhằm chống lại sự nóng lên toàn cầu. (Tổng thống Donald Trump đã đưa Mỹ ra khỏi hiệp định và quốc gia này chính thức rời bỏ ngay sau cuộc bầu cử năm 2020).

Biến đổi khí hậu có thể làm cho các vụ cháy rừng xảy ra thường xuyên hơn, ví như vụ chặt cây Sequoia khổng lồ này ở California. (Ảnh: Nature).

Hồi tháng 11, đã có một hội nghị về khí hậu của Liên Hợp quốc ở Glasgow, Vương quốc Anh. Các quốc gia sẽ thực hiện một vòng cam kết mới về cắt giảm phát thải khí nhà kính – vòng đầu tiên kể từ khi họ ký thỏa thuận Paris vào năm 2015. Liên minh châu Âu và Trung Quốc đang có tham vọng trở thành khu vực trung hòa carbon (carbon neutral) vào năm 2050–2060. Các nhà khoa học đang chờ xem liệu Biden có đặt ra những mục tiêu tương tự cho Mỹ hay không.

Điều tra nguồn gốc Covid-19

Hiện chưa rõ liệu chợ Huanan ở Vũ Hán, Trung Quốc có phải là nơi bắt nguồn cho dịch bệnh Covid-19 hay không. (Ảnh: Nature).

Một lực lượng đặc nhiệm do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thành lập sẽ tới Trung Quốc vào tháng 1/2021 để cố gắng xác định nguồn gốc của dịch bệnh Covid-19. Nhóm bao gồm các nhà dịch tễ học, vi-rút học và các nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng và động vật, sẽ bắt đầu tìm kiếm tại Vũ Hán, thành phố của Trung Quốc, nơi các ca nhiễm Covid-19 lần đầu tiên được xác định vào năm 2019. Các giai đoạn ban đầu của dự án sẽ xem xét thịt động vật được bán tại chợ Huanan – nơi được biết đến là bắt nguồn của Covid-19; sau đó theo dõi hành trình của họ qua Trung Quốc và xuyên biên giới. Việc phát hiện ra nguồn gốc của vi-rút có thể mất nhiều năm, nhưng các chuyên gia cho rằng một số thông tin mới sẽ được đưa ra vào cuối năm nay.

Vắc-xin và đại dịch

Năm 2020 chứng kiến sự ra đời của các loại vắc-xin đầu tiên được phép sử dụng chống lại Covid-19. Hiệu quả của một số loại vắc-xin mới sẽ trở nên rõ ràng hơn vào đầu năm 2021. Điều đặc biệt đáng quan tâm là kết quả thử nghiệm lâm sàng giai đoạn III của các công ty dược phẩm Mỹ Novavax và Johnson & Johnson.

Những mũi tiêm này có khả năng dễ phân phối hơn so với vắc-xin dựa trên RNA do Pfizer – BioNTech và Moderna sản xuất, đã cho kết quả giai đoạn III nhưng phải được bảo quản ở nhiệt độ rất thấp. Theo Nature, vắc-xin Pfizer đã được cấp phép khẩn cấp để sử dụng ở một số quốc gia.

Novavax hiện đang tiến hành hai thử nghiệm lớn tại Vương quốc Anh và Mỹ, dự kiến sẽ báo cáo kết quả vào đầu năm 2021; và có thể sản xuất tới hai tỷ liều vắc-xin mỗi năm. Trong khi đó, Johnson & Johnson đang thử nghiệm vắc-xin tiêm một mũi (vaccine Pfizer và Moderna yêu cầu tiêm hai mũi.)

Truy cập mở

Sự chú ý sẽ đổ dồn vào hoạt động xuất bản khoa học của năm tới khi dự án truy cập mở kéo dài hai năm do một số nhà tài trợ nghiên cứu lớn nhất thế giới tổ chức đã thành hiện thực. Hơn 20 tổ chức, bao gồm Wellcome ở London, Quỹ Bill & Melinda Gates ở Seattle, Washington và nhà tài trợ quốc gia Hà Lan NWO, quy định rằng các bài báo học thuật mà họ tài trợ phải được truy cập mở và đọc miễn phí bắt đầu từ tháng 1/2021. Sáng kiến này được gọi là Kế hoạch S, có thể chấm dứt việc trả phí đăng ký đọc/mua tạp chí. Plan S đến nay đã thúc đẩy một số tạp chí – bao gồm Nature – lần đầu tiên đưa ra hình thức xuất bản truy cập mở.

Cải tiến tế bào gốc

Các nhà khoa học tế bào gốc có vẻ đang háo hức chờ đợi các hướng dẫn mới cho nghiên cứu từ Hiệp hội Nghiên cứu Tế bào gốc Quốc tế (ISSCR). Được biết ISSCR ban hàng hướng dẫn lần cuối cách đây 4 năm. Lần cải tiến này sẽ bao gồm hướng dẫn về các nghiên cứu về ‘cấu trúc giống như phôi thai’ của con người được nuôi cấy từ tế bào gốc trong ống nghiệm, có thể sẽ kéo dài theo ‘quy tắc 14 ngày’, quy định rằng các nhà nghiên cứu không thể làm việc với phôi người được tạo ra trong ống nghiệm trong hơn hai tuần sau khi thụ tinh; điều này được pháp luật ở nhiều quốc gia công nhận. Việc mở rộng giới hạn có thể cho phép các nhà khoa học hiểu rõ hơn tại sao rất nhiều trường hợp lại bị sảy thai sớm.

Thuốc chữa bệnh Alzheimer

Các cơ quan quản lý của Hoa Kỳ dự kiến sẽ đưa ra phán quyết với loại thuốc đầu tiên được báo cáo là làm chậm sự phát triển của bệnh Alzheimer, và liệu có thể được sử dụng như một phương pháp điều trị hay không. Thuốc aducanumab do công ty dược phẩm Biogen sản xuất, là một kháng thể liên kết với một protein não gọi là amyloid, mà hầu hết các nhà khoa học cho rằng có thể là nguyên nhân chính gây ra bệnh Alzheimer. Bằng chứng cho thấy thuốc hoạt động là hỗn hợp.

Tuy nhiên, đến nay, hai thử nghiệm lâm sàng giai đoạn III đã đưa ra các kết quả trái ngược nhau; và hội đồng cố vấn độc lập do Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm của Mỹ triệu tập để đánh giá hiệu quả của thuốc, nói rằng dữ liệu không ủng hộ việc sử dụng aducanumab trong điều trị Alzheimer. Các loại thuốc chữa bệnh Alzheimer duy nhất được chấp thuận cho đến nay chỉ điều trị các triệu chứng nhận thức như mất trí nhớ, thay vì điều trị sự tiến triển của bệnh.

“Đổ bộ” vào sao Hỏa

Chương trình đầy tham vọng của Trung Quốc về khoa học vũ trụ sẽ tiếp tục vào năm 2021. Một tàu thăm dò của Trung Quốc có tên Tianwen-1 đặt mục tiêu hạ cánh xuống sao Hoả vào tháng 2/2021. Nhiệm vụ của Tianwen-1 là tìm kiếm nước và các dấu hiệu của sự sống bằng cách sử dụng 13 thiết bị, bao gồm camera, radar và máy phân tích hạt. Nếu thành công, đây sẽ là chuyến thám hiểm hành tinh đỏ đầu tiên của Trung Quốc và là lần duy nhất một tàu thăm dò mang theo tàu quỹ đạo, tàu đổ bộ và tàu thăm dò cùng chạm đến sao Hoa. Được biết tàu thám hiểm của các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Mỹ cũng sẽ đến hành tinh đỏ vào cùng thời điểm.

Phóng kính thiên văn

Tháng 10/2021 sẽ chứng kiến sự ra mắt được mong đợi từ lâu của Kính viễn vọng Không gian James Webb do NASA là nhà phát triển. NASA gọi đây là “kính viễn vọng không gian lớn nhất, mạnh nhất và phức tạp nhất từng được chế tạo”. Webb trị giá 8,8 tỷ đô la Mỹ sẽ tìm cách lặp lại thành công của Kính viễn vọng Hubble – một thiết bị đã cách mạng hóa ngành thiên văn học khi ra mắt vào năm 1990 và đã thực hiện hơn 1,3 triệu lượt quan sát kể từ đó. Webb sẽ bao phủ nhiều bước sóng hơn Hubble, cho phép các nhà khoa học nghiên cứu sâu hơn về vũ trụ.

Hiệu ứng gợn sóng

Các nhà thiên văn học vô tuyến đang trên đà chứng minh một phương pháp mới để phát hiện sóng hấp dẫn bằng cách khai thác các sao neutron xung làm đèn hiệu. Bằng cách xác định chính xác các tín hiệu từ các sao xung này, các nhóm nghiên cứu ở Châu Âu, Bắc Mỹ và Úc đã tìm cách phát hiện các gợn sóng có bước sóng dài do các cặp lỗ đen siêu lớn tạo ra khi chúng quay quanh nhau tại trung tâm của các thiên hà xa xôi.

Ẩn số Brexit

Liên minh châu Âu và Vương quốc Anh vẫn đang cố gắng đàm phán một thỏa thuận thương mại gọi là Brexit trước thời hạn dự kiến vào ngày 31/12.

(Brexit là từ ghép của 2 chữ gồm “Britain” là nước Anh và “exit” là sự ra đi. Britain chính là ám chỉ việc Vương quốc Anh ly khai khỏi Liên hiệp Châu Âu và thay đổi mối quan hệ giữ Anh với Liên minh Châu Âu EU về an ninh, thương mại và di dân).

Dù thoả thuận này có kết quả như thế nào, Brexit cũng sẽ tạo ra sự không chắc chắn xung quanh kinh phí nghiên cứu và nhiều vấn đề khác cho các nhà khoa học, và điều này sẽ tiếp tục đến năm 2021.

MINH HẠ